Ulusal Kurumlar – İzmir Kültürel Miras Platformu

Bölüm Başlıkları

Kültür ve Turizm Bakanlığı

1. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü:

İlk kez 1922 yılında Asar-ı Atika (Eski Eserler) ve Müzeler Müdürlüğü adıyla kurulan teşkilat zaman içinde çeşitli isimler alarak farklı bakanlıkların bünyesinde faaliyetini sürdürmüştür. En son düzenleme; 10/7/2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi olup Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olarak, ülkemizdeki kültür varlıklarının korunmasından ve koruma çalışmalarının koordinasyonundan birincil derecede sorumlu merkezi devlet kurumudur. Bu kararnamenin 281. Maddesinde Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün görevleri özetle:

Taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının açığa çıkarılmasını sağlamak, tahribatını ve kaçırılmasını önlemek,
Taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının korunmasını ve tanıtılmasını sağlamak,
Müzelerin ve müzecilik faaliyetlerinin geliştirilmesini sağlamak, özel müzecilik ve koleksiyonculuk faaliyetlerinin denetimini sağlamak,
Müze müdürlükleri, rölöve ve anıtlar müdürlükleri, koruma bölge kurulu müdürlükleri, konservasyon ve restorasyon laboratuvar müdürlükleri açmak, faaliyetlerinin koordinasyonunu ve denetimini sağlamak,
Koruma yüksek kurulu ve koruma bölge kurullarınca alınacak kararlara ilişkin araştırma, inceleme, tespit ve planlama yapmak, alınan kararların uygulanmasını sağlamak,
Koruma, uygulama ve denetim bürolarının kurulmasına ilişkin işlemleri yürütmek,
Kültür yatırım ve girişimlerini desteklemek ve belgelemek,
Kültür varlıklarının tahsis ve restorasyon işlemlerine ilişkin ihale ve kontrollük işlemlerini yürütmek,
Milli sınırlarımız dışında kalan ata yadigarı taşınmaz kültür varlıklarının bakım onarım ve restorasyonlarını yapmak,
Koruma kültürünün geliştirilmesini sağlamaktır.

2. Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu:

Cumhurbaşkanlığı ile ilgili Bakanlıklardan görevlendirilecek 10 üye ile Kültür ve Turizm Bakanlığınca koruma bölge kurulu üyeleri arasından seçilecek altı üyeyle birlikte toplam 16 üyeden oluşmaktadır. Görevleri;

Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve restorasyonuyla ilgili işlerde uygulanacak ilkeleri belirlemek,
Koruma bölge kurulları arasında koordinasyonu sağlamak,
Koruma bölge kurullarınca alınan kararlar nedeniyle uygulamada doğan genel sorunları değerlendirerek görüş vermek,
Bakanlıklarca Koruma Yüksek Kurulunda görüşülmesi talebiyle gönderilen ve gündeme alınan konularda karar vermek,
Mahalli idareler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarının bağlı, ilgili veya ilişkili oldukları bakanlıklar aracılığıyla koruma yüksek kurulunda görüşülmesini ,istedikleri konularda karar vermek,
Koruma bölge kurullarınca alınan kararlara karşı kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerce yapılan itirazları değerlendirerek karar vermektir.

Bu kurulun sekretarya hizmetleri Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünce yürütülmektedir. Koruma Yüksek Kurulunca alınacak ilke kararları Resmî Gazete’de yayınlanmakta olup tüm kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişilerin bu kararlara uyma zorunluluğu vardır. Yüksek Kurul kararları nihaî olup ayrıca koruma bölge kurullarında değerlendirilmez. Yüksek Kurul kararlarına idari yargı yolu açıktır.

Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler, koruma bölge kurullarınca alınan kararlara karşı altmış gün içinde Koruma Yüksek Kuruluna itiraz edebilirler (Bkz. İlgili Yönetmelik). İtiraz başvuruları Genel Müdürlüğe yapılır ve Genel Müdürlükçe uygun görülen itirazlar Yüksek Kurula iletilir. İtirazlar Yüksek Kurulca incelenir ve en geç üç ay içinde karara bağlanır.

Ankara’da faaliyet gösteren Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 33 adet koruma bölge kurulu müdürlüğü, 20 adet rölöve ve anıtlar müdürlüğü, 10 adet restorasyon ve konservasyon labaratuvar müdürlüğü ve 73 ilde toplam 209 müze ve 113 müze müdürlüğüyle ile ülke genelinde teşkilatlanmıştır.

2.1.Koruma Bölge Kurulları ve Müdürlükleri:

Koruma Bölge Kurulları ülkemizdeki taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin tescil ve belgeleme çalışmalarını yürütmek; tescilli yapıların gruplandırmasını yapmak; tescilli yapıların koruma alanlarını belirlemek ve bu yapı ve alanlara ve koruma alanlarına ilişkin hazırlanan inşaî ve fiziki müdahale gerektiren projeleri değerlendirmek; sit alanlarına ilişkin koruma amaçlı imar planlarını ve değişikliklerini değerlendirmek; taşınmaz kültür varlıklarının kamulaştırılması sürecinde taşınmazın fonksiyonuna ilişkin karar almak üzere, arkeoloji, sanat tarihi, hukuk, mimarlık ve şehir planlama dallarında uzmanlaşmış Bakanlıkça belirlenecek toplam 7 kişiden oluşmaktadır. Görüşülecek konunun ilgisine göre, ilgili belediyelerden, müze müdürlüklerinden ve diğer bakanlıklardan temsilciler de kurul toplantılarına katılmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler koruma bölge kurulunca alınan kararlara uymak zorunda olup koruma yüksek kuruluna itiraz yolu ile idari yargı yolu açıktır. Koruma bölge kurullarının sekretarya hizmetlerini koruma bölge kurulu müdürlükleri yürütmekte olup çalışma esasları ayrı bir yönerge ile tanımlanmıştır. Koruma bölge kurulu müdürlükleri doğrudan Genel Müdürlük’e karşı sorumludur. Taşınır kültür varlıklarına ilişkin konular koruma bölge kurullarında değerlendirilmez.

2.2.Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri:

Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri’nin temel görevleri Genel Müdürlük görev alanları çerçevesinde, müze yapıları ve tescilli taşınmaz kültür varlıklarına yönelik, Bakanlıkça yatırım programı veya DÖSİMM kaynakları kullanılarak yapılacak işlerin bakım, onarım, inşaat, rölöve, restitüsyon, restorasyon, çevre düzenleme, sokak sağlıklaştırma, nakil, muhafaza ve değerlendirme işlerine ait etüt, proje, uygulama ve kontrollük hizmetlerini yapmak; Kültür Yatırımlarını ve Girişimlerini Teşvik Kanunu kapsamında kültür yatırımlarının ve girişimleri destek ve sponsorluk faaliyetlerine ilişkin Genel Müdürlük’e teknik destek vermek; korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının bakım, onarım ve restorasyonuna ilişkin yapılan yardım ve kredilerle ilgili iş ve işlemleri Genel Müdürlük ile koordineli olarak yürütmektir. Çalışma usul ve esasları bir yönerge ile tanımlanmış olan Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri doğrudan Genel Müdürlük’e karşı sorumludur.

2.3. Müze Müdürlükleri:

Müze müdürlükleri, ülkemizdeki korunması gerekli taşınır kültür varlıklarının envanterlenmesi, korunması, depolanması, sergilenmesi ve güvenliğinin sağlanması; ören yeri ve müze ziyaretlerine ilişkin kayıtların tutulması ve ziyaret güvenliğinin sağlanması; arkeolojik bilimsel kazılar ile yüzey araştırmalarının koordinasyonu ve denetimi; gerekli görülen yerlerde kurtarma kazılarının gerçekleştirilmesi; araştırmacıların çalışmalarının kolaylaştırılması; sit alanlarında ve tescilli yapı parsellerinde gerçekleştirilen inşaî faaliyetlerin denetlenmesi; özel müzelerin ve koleksiyonerlerin denetlenmesi; kültürel miras bilincinin geliştirilmesi için eğitici faaliyetler düzenlenmesi amacıyla hizmet vermektedir.

2.4. Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvar Müdürlükleri:

Müzelerde bulunan taşınır kültür varlıklarını izlemek, korunma ve restorasyon ihtiyacını belirleyerek restorasyonunu ve onarımını gerçekleştirmek; müze teşhir ve depolarının eser sağlığı ve güvenliği açısından denetimlerini yapmak ve geliştirilmesini sağlamak; taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin malzeme analizini yapmak ve veri bankası oluşturmak; bilimsel kazılarda gerektiğinde yerinde koruma, acil müdahale, eser kaldırma, paketleme, nakil vb çalışmaları gerçekleştirmek ve teknik danışmanlık vermek; taşınır kültür varlıklarına ilişkin tasnif-tescil, eser değerlendirme ve kıymet takdir değerlendirmelerinde yer almak; yurt içi ve yurt dışı geçici sergilerde yer alacak eserleri sergiye hazırlamak; taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin restorasyon ve onarım çalışmalarını belgelemek amacıyla hizmet vermektedir. Çalışma usul ve esasları bir yönerge ile tanımlanmış olan Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvar Müdürlükleri doğrudan Genel Müdürlük’e karşı sorumludur.

3.Vakıflar Genel Müdürlüğü:

İlk kez 1922 yılında Şer’iyye ve Evkaf Vekaleti adıyla kurulan ve 1924 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü adını alan teşkilat Cumhuriyet öncesi ve sonrasında kurulan tüm vakıflara ait işlemleri yürütmek ve denetlemekle görevlidir. Vakıflara ait kültür varlıklarının korunmasından ve koruma çalışmalarının koordinasyonundan birincil derecede sorumlu merkezi devlet kuruluşudur. 15/7/2018 tarih ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi gereğince 2018 yılından beri Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı, özel bütçeli kuruluş olarak faaliyet göstermektedir. 25 adet bölge müdürlüğü ile ülke genelinde teşkilatlanan Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün, bu kararnamenin 639., 708. ve 711. Maddeleri gereğince görevleri, özetle;

Yurt içinde ve dışındaki vakıf kültür varlıklarını tespit etmek, envanterlemek ve belgelerini arşivlemek,
Vakıf kültür varlıklarının bakım, onarım ve restorasyonlarını yapmak,
Vakıf kültür varlıklarından oluşan koleksiyonlar oluşturmak ve müze, kütüphane ve kültür merkezleri kurmak;
Vakıflara ait taşınır kültür varlıklarının korunması ve kaçakçılığın önlenmesi için gerekli tedbirleri almak ve kaçırılan eserlerin iadesi ile ilgili işlemleri yürütmektir.

4. TİKA Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı:

Orta Asya’daki Türk devletleri ile yürütülecek çalışmaları koordine etmek üzere 1992 yılında kurulan TİKA 2000’ler sonrası dönemde faaliyet coğrafyasını genişletmiş olup bugün 60 ülkede örgütlenmiş 62 program koordinasyon ofisi ile 150 ülkede eğitim, sağlık, restorasyon, tarımsal kalkınma, maliye, turizm, sanayi alanında, kamu kurumları, üniversiteler, sivil toplum örgütleri ve özel sektörle işbirliği içinde bir çok proje ve faaliyet yürütmektedir. 15/7/2018 tarih ve 30479 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi gereğince 2018 yılından beri Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı kuruluş olarak faaliyet göstermektedir.

TİKA’nın faaliyetleri arasında yurtdışında bulunan ortak tarihi, kültürel ve toplumsal mirasın ve değerlerin korunması da yer almakta olup bu kapsamda restorasyon ve rekonstrüksiyon projeleri yürütülmektedir.

5. DÖSİMM (Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü):

19.06.1979 tarihinde kabul edilen 2252 Sayılı Döner Sermaye Kanunu uyarınca kurulmuş olup kamu tüzel kişiliğine sahip olan, genel bütçeden yardım almaksızın kendi kaynakları ile işletilen bir kurumdur. Bakanlığın ticari operasyonlarını yürütmekte, kültür varlıklarının korunmasına ve geliştirilmesine, kültür ve turizm altyapı yatırımlarına ve ülke tanıtımına kaynak sağlamaktadır. Yaygın olarak bilinen Geleneksel El Sanatları ve Kitap Satış Mağazaları DÖSİMM tarafından işletilmektedir. Bunun dışında müze ve örenyerleri gelirlerinin tahsil edilmesi; Bakanlığa bağlı tarihi mekanların kısa süreli kullandırılması; müze ve örenyerleri, kültür merkezleri, galeriler ve kütüphanelerin ticari ünitelerinin kiraya verilmesi DÖSİMM’in görevleri arasındadır.

Belediyeler:

5393 sayılı Belediye Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, 3194 sayılı İmar Kanunu, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun gereğince; eskiyen kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek, kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri uygulamak (5393 sayılı Kanun – Madde 73), kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak (5216 sayılı Kanun – Madde 7), sit alanlarında koruma amaçlı nazım ve uygulama imar planları yapmak (Belediye Kanunu – Madde 8, Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulaması, Denetimi, Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Ait Yönetmelik – Madde 5), kültür varlıkları ile ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek üzere sanat tarihi, mimarlık, şehir plânlama, mühendislik, arkeoloji gibi meslek alanlarından uzmanların görev alacağı koruma, uygulama ve denetim büroları kurmak (2863 sayılı Kanun – Madde 10), yıpranan ve özelliğini kaybetmeye yüz tutmuş; kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu bölgelere ait koruma alanlarının, bölgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması, tabiî afet risklerine karşı tedbirler alınması, tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılması amacıyla yenileme alanları belirlemek ve yenileme projeleri hazırlama ve uygulamak (5366 sayılı Kanun – Madde 1) üzere faaliyette bulunurlar.

KUDEB (Koruma Uygulama ve Denetim Büroları):

İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler bünyesinde kurulmaktadır. KUDEB kurulması kararı Bakanlıkça, belediye sınırları içindeki kültür varlıklarının yoğunluğu değerlendirilerek verilmektedir. Belediye bünyesinde kurulan KUDEB’ler belediye ve mücavir alan sınırları içinde, il özel idaresi bünyesinde kurulan KUDEB’ler belediye ve mücavir alan sınırları dışında yetkilidir. Kurulan KUDEB’lerde mimarlık, şehir planlama, inşaat mühendisliği, sanat tarihi meslek alanlarından en az birer uzman; arkeolojik sit alanının bulunması halinde alanın özelliğine göre en az bir arkeoloğun görev alması orunludur. Zorunlu meslek alanlarından uzmanların yanı sıra antropoloji, konservasyon ve restorasyon, ilgili mühendislik meslek alanlarında uzmanlaşmış kişiler görev alabilir. KUDEB’lerin görevi özetle; taşınmaz kültür varlıklarında, koruma alanlarında ve sit alanlarında yürütülecek basit onarım (tadilat ve tamirat) işlemlerine ilişkin gerekli ön incelemeyi yaparak “onarım ön izin belgesini”, tadilat ve tamiratların özgün biçim ve malzemeye uygun olarak gerçekleşmesini denetlemek ve “onarım uygunluk belgesi” düzenlemek; koruma bölge kurulunca onaylanmış rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini denetlemek ve projesine uygun tamamlanan uygulamalar için “kullanım izin belgesi düzenlemek; taşınmaz kültür varlığı bitişiğinde yer alan tescilsiz yapılardaki tamirat ve tadilatlara izin vermek ve denetlemek; koruma amaçlı imar planlarının uygulanmasını denetlemek; aykırı uygulamalar hakkında gerekli idari işlemleri yapmak; taşınmaz kültür varlığının onarımını gerçekleştiremeyen maliklere mali ve teknik yardımda bulunmaktır. KUDEB’ler esaslı onarım izni vermez, tadilat ve tamiratlar sırasında esaslı onarım ihtiyacı tespit edildiğinde konuyu belgeleriyle koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletirler.